TO BYĆ MOŻE NAJWIĘKSZE ODKRYCIE ZESPOŁU KATALOGU ZABYTKÓW SZTUKI W POLSCE OD CZASU OBRAZU EL GRECA- podejrzewają naukowcy PAN. Na pewno jedno z największych w ostatnich latach odkryć w dziedzinie historii sztuki w województwie podlaskim. Na strychu cerkwi świętego Jana Teologa w Nowoberezowie odnaleziono ponad 20 elementów ikonostasu z XVII wieku.
Wydawało się, że współcześni inwentaryzatorzy zabytków nie mają już szans na odnajdywanie w terenie monumentalnych obiektów o kilkusetletniej metryce – dzieł, których publikacja może zmienić nasze wyobrażenia o sztuce dawnych wieków na danych obszarach. Jednakże do takiego odkrycia doszło właśnie w województwie podlaskim. Pracownicy Instytutu Sztuki PAN (dr hab. prof. IS PAN Zbigniew Michalczyk, Piotr Jamski i Jan Nowicki z zespołu Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce) odnaleźli na strychu cerkwi w Nowoberezowie koło Hajnówki duże fragmenty ikonostasu z XVII w.
Niemal wszystkie obiekty tego rodzaju z XVII i XVIII w. w zaborze rosyjskim zostały zniszczone w XIX w. lub uległy zagładzie w ubiegłym stuleciu.
IKONOSTAS TEN JEST ZATEM NAJSTARSZY NA PODLASIU I NIE MA DLA NIEGO ANALOGII RÓWNIEŻ NA DAWNYCH ZIEMIACH WIELKIEGO KSIĘSTWA LITEWSKIEGO W GRANICACH DZISIEJSZEJ BIAŁORUSI I LITWY.
Zestawienie odnalezionych fragmentów z archiwaliami pozwoliło na opracowanie rekonstrukcji niemal całej struktury. Jak mógł wyglądać ikonostas w cerkwi parafialnej w tej części Rzeczypospolitej w czasach potopu szwedzkiego, dowiemy się w najbliższych dniach.
Odkrycie zostało zaprezentowane przez Zbigniewa Michalczyka, Piotra Jamskiego i Jana Nowickiego w środę 11 .10 2023 r w Aula Magna Uniwersytetu Medycznego.
Tego samego dnia ukazał się BIULETYN HISTORII SZTUKI nr 3/2023, zawierający monograficzny artykuł poświęcony znalezisku.
Odkrycia dokonano podczas badań prowadzonych w ramach realizacji grantu NPRH „Scalanie dziedzictwa. Inwentaryzacja i dokumentacja zabytków zachodniego pogranicza ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej”, kierownik: dr hab. Zbigniew Michalczyk, prof IS PAN.
Ilustracja: Michał Archanioł na drzwiach diakońskich, fragment, 2.-3. ćw. XVII w., fot. Piotr Jamski
